Afrika’nın en büyük ekonomisi ve 211 milyon nüfusu ile en kalabalık ülkesi Nijerya, bir yıl önce dünyanın ilk geniş kapsamlı merkez bankası kripto parası (CBDC) deneyini başlattı. Ancak bu CBDC deneyi tam bir başarısızlıkla sonuçlandı.
Afrika’nın en büyük ekonomisi ve 211 milyon nüfusu ile en kalabalık ülkesi Nijerya, bir yıl önce dünyanın ilk geniş kapsamlı merkez bankası kripto parası (CBDC) deneyini başlattı. Ülkenin merkez bankası, blokzincir üzerinde çalışan bu dijital paraya e-Naira adını verdi.
Tüm dünya, kripto para kullanımının son derece yüksek olduğu ve büyük sorunlara rağmen demokrasi ile yönetilen Nijerya’da e-Naira’nın nasıl karşılanacağını merak ediyordu. Özellikle merkeziyetsiz kripto varlıklara karşı olan, merkeziyetçi hatta totaliter eğilimlere sahip bütokrat ve bazı “profesyoneller” konuya yakından ilgi duyuyordu. Nijerya Merkez Bankası (CBN) bankaların kripto para borsaları ile işlem yapmasını yasaklamıştı. Aynı CBN yüzde 100 nakitsiz topluma geçiş hedefinden bahsediyordu. Ortam bir CBDC deneyi için son derece uygundu.
Ancak Bloomberg’in konu hakkında e-Naira’nın ilk doğum günü olan 25 Ekim’de yayınladığı habere göre bu CBDC deneyi tam bir başarısızlıkla sonuçlandı. E-Naira 12 aydır tedavülde olmasına rağmen nüfusun sadece yüzde 0,5’i bu CBDC’yi kullandı. Yani sadece 1 milyon 55 bin kadar kişi.
Buna rağmen, Nijerya’da Bitcoin vb .merkeziyetsiz kripto varlıklara ilgi ise patlama yapıyor. Kucoin tarafından Nisan 2022’de yayınlanan bir rapora göre, ülkede 18-60 yaş arası nüfusun yüzde 35’ini oluşturan 33,5 milyon kişi son altı ayda kripto para işlemi yapmış durumda. Nijeryalılar, CBDC’ye ve yasaklara rağmen özellikle P2P platformlar üzerinde kripto varlık alım satımı yapıyor.
Ülkede kriptovarlık kullanımı yüksek olduğu için CBDC’nin çok daha kolay yayılacağını hayal eden, yerel ve küresel bürokratlar ise büyük düş kırıklığı içinde. Peki neden böyle oldu?
Nijerya’nın ulusal parası Naira, 2016 yılından bu yana gerçekleşen çeşitli devalüasyonlarla yaklaşık yüzde 209 değer kaybetti. Elbette sınırsız üretilen e-Naira’nın kaderi de farklı değil. O da özellikle dolar karşısında sürekli ve hızla düşüyor. Nijeryalılar; kötü yönetim, rüşvet ve polis şiddeti nedeniyle zaten devlete güvenmez hale gelmiş. Böyle bir idarenin çıkardığı CBDC dahil hiç bir şeye zaten güven duymuyorlar.
Nijerya ölü doğan e-Naira’yı ayağa kaldırmak için CBDC ile alışverişlerde indirim ya da memur maaşlarının bir kısmının CBDC ile ödenmesi gibi politikalar uygulamayı düşünüyor. Amaç özellikle ülkede cep telefonu olduğu halde banka hesabı bulunmayan yaklaşık 40 milyon kişiye bir şekilde e-Naira kullanmayı öğretmek. Ancak hedefe ulaşsalar bile, bu girişimler sonuçta yine Bitcoin ve arkadaşlarına yarar sağlayacaktır. Çünkü CBDC’ler sadece merkez bankalarına para politikalarını daha etkin uygulama konusunda yardımcı olacak. E-Naira bankaları da devreden çıkardığı için Nijeryalı bankalar bile projeye destek vermiyor. CBDC, halkın gündelik yaşamında ise hiçbir şeyi değiştirmiyor. Elektronik anında ödeme sistemleri zaten günümüzde mevcut ulusal paralar üzerinde de gayet iyi şekilde çalışıyor. Çıkartılan CBDC tıpkı klasik milli para gibi sınırsız üretiliyor ve sürekli değer kaybediyorsa, Nijeryalılar neden e-Naira’yı tercih etsin? Etmiyorlar da zaten.
Nijerya, yeni önlemlerle cep telefonu olan on milyonlarca yurttaşına CBDC, yani kripto para kullanmayı öğretirse, bir süre sonra vatandaş şunu farkedecek: Orta ve uzun vadede e-Naira sürekli düşerken Bitcoin vb değerleniyor. Yurttaşlar artık kripto varlık kullanmayı da bildiği için totalitarizm heveslisi bürokratların hayallerinin aksine, CBDC’yi bırakıp Bitcoin gibi merkeziyetsiz kripto paralara geçecek.
CBDC’lerin para politikalarının daha etkin uygulanması konusunda getireceği avantajlardan faydalanmak isteyen ülkelerin yapması gerekenler Nijerya örneğinden çok farklı.
Öncelikle Nijerya’nın yaptığı gibi vatandaşların finansal özgürlüğünü kısıtlamamalısınız. Kağıt para, altın-gümüş ve Bitcoin vb. kripto varlıklara erişimi engellemeye kalkarsanız yurttaşlar elbette size güvenmez ve iletişimin bu kadar geliştiği bir ortamda ekonominin karaborsaya kaymasını engelleyemezsiniz.
İkincisi, bankaları da sürece dahil edecek formüller bulmanız gerekiyor. Aksi halde merkez bankasının dışında modern finans sisteminin çok çok daha büyük bir kısmını oluşturan bu yapının desteğini alamazsınız. Böylece CBDC’lerin işe yarar özelliklerini de kullanamazsınız.
Üçüncüsü ve en önemlisi ise, CBDC çıkarsanız da merkez bankası rezervlerine altın yanında mutlaka merkeziyetsiz kripto varlık eklemelisiniz. Çünkü gelecek yıllarda blokzincir teknolojisinin tüm dünyaya yayılması ile bu varlıklar hızla değer artırmaya devam edecek. Sınırsız basılan mevcut kağıt paralar ise dolar dahil enflasyon girdabından kurtulamayacak. Milli paranızı korumak ve ona dayalı CBDC’den faydalanmak istiyorsanız, rezervlerinizde mutlaka altın, gümüş, Bitcoin vb. bulundurmanız ve vatandaşın bulundurmasına da karışmamanız şart.
