Yeni dünya para düzeninde Rus rublesinin rolü ne olabilir konulu iki haftalık yazı dizisinin bu haftaki ikinci bölümünde, emtiaya endeksli token konusunu işleyeceğim.
24 Şubat 2022’de Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasının ardından Rusya’ya ABD ve Batılı ülkelerin uygulamaya başladığı mali yaptırımlarla tetiklenen bir dizi olayın sonucunda artık yeni bir dünya sistemine girdik. Bu gelişmeleri geçen haftaki ilk yazımda işlemiştim: Bugün ise konulan mali yaptırımların beklenmeyen sonuçlarını inceleyerek, dolaylı olarak etkilenen ülkemiz de dahil bazı bölge ülkelerin halkları adına bu durumunu nasıl avantaja çevirebileceğini anlatacağım.
Bundan sonra Rublenin önünde iki kademeli bir yol var:
Rusya devletinin hazinesindeki altın varlığına dayalı bir para haline getirme ve sağlam para olmayı arkasındaki fiziksel altınla desteklemek.Ürettiği hidrokarbon yakıtlara (gaz-petrol-kömür) ve buğday-gübre gibi emtiaya endeksli olan, önce bölgesel ve zamanla global rezerv para haline gelmek.
Bu iki adımdan birincisini Rusya Merkez Bankası iki hafta önce atıp bir gram altın getirene sabit olarak 5000 ruble ödeyeceğini açıklamıştı. Ancak tam bu yazıyı yazdığım sırada Banka altına karşı fikslediği bedeli sabitlemekten çıkardığını, ve bundan sonra piyasa fiyatlarına göre altın alacağını açıkladı. Oysa 25 Mart’taki sabitleme haberinin hemen ardından ruble dolara karşı keskin bir şekilde değer kazanmış ve altın borsalarında da bu haber deprem etkisi yapmıştı.
Aslında birinci hamle, yani Rublenin altına karşı sabit bir bedele fikslenmesi gerçekten çok kuvvetli bir hamle! Rusya’nın gazı ve petrolü bundan sonra rubleyle satacağız demesinden çok daha kuvvetli, 8.7 şiddetinde bir hamle. Ancak ikisi bir arada çalışsaydı daha da kuvvetli, Erkan Öz arkadaşımın bir videosunda dediği gibi “nükleer bomba” atmış gibi olacaklardı. Ne var ki, 8 Nisan gününden geçerli olacak şekilde Rusya Merkez Bankası geri adım attı ve altın fiyatını 5000 rubleye fikslemeyeceğini duyurdu. Belki de dünyanın çeşitli yerleriden çok büyük tepkiler geldi, aralarında pazarlıklar döndü, zira bu Batının ip üstünde giden finansal sistemini çok hızlı çökertebilecek çok tehlikeli bir hamleydi.
Bu hafta asıl tartışmak istediğim altın-ruble işi yani birinci madde değil, ikinci madde. Yani rubleyi genel olarak emtiaya yani kendi ürettiği gaz, petrol ve buğdaya endeksli bir para haline getirmek, bunun nasıl olabileceğini masaya yatırmak. Bu konudaki fikirlerim, son haftalarda “asset-backed tokens” yani emtiaya endeksli token’ları işlediğim diğer yazılarımla beraber okunabilir ve böyle yapılırsa burada da ne dediğim daha iyi anlaşılacaktır.
Ruble nasıl bölgesel rezerv para olur?
Bu bölümde (kendi kendime gelin-güvey olup) Rusya’nın rubleyi nasıl bölgesel bir rezerv parası yapabileceğini anlatacağım. Bu anlatımda Türkiye-Rusya arasındaki cari dengeden yola çıkarak örnekler vereceğim. Tabii bu örneklerin benzerlerini Rusya ile diğer bölge devletleri arasında da yapmak mümkün. Ancak Rusya’nın ikili ülke anlaşmaları ile değil, topluca bölge ülkelerini kapsayacak bir seri pazar kurmasının daha doğru yol olduğunu görmek gerekiyor.
Türkiye ile Rusya arasında cari dengesizlik 1’e 4 oranında: Rusya’nın ülkemizle ticaretinde fazlası var. Bu fazlayı eskiden, yani yaptırımlar öncesinde ABD doları olarak bu ülkeye ödüyorduk, artık bu imkansız hale geldi. Bundan sonra Rusya’nın hem bizim ülkemizle hem de diğer ülkelerle arasındaki ticaret makasını düşürme yolunda adımlar atması gerekecek. Aksi takdirde şu andaki kadar gaz ve petrol satamayacak yani gelirleri düşecek ve bizi (alıcı ülkeleri) başka alternatifler aramak zorunda bırakacak.
Bugün dünyada buğday ve diğer emtianın fiyatları, adına kısaca CME denilen Chicago Mercantile Exchange’de belirleniyor. Örneğin, Türkiye’de bir tüccar, Rusya’dan ya da Ukrayna’dan buğday satın alacaksa, ürünün fiyatını CME’ye bakarak belirliyor. Yani şu anda Karadeniz ve Akdeniz’de yapılan ticaretin fiyatı ABD’nin Chicago şehrindeki pazarda belirleniyor.
Bundan sonra kurulacak yeni dünyada Rusya, Türkiye ve Mısır gibi aynı bölgenin birbirine yakın ülkelerinin kendi aralarında emtia alış-verişini ve fiyatları düzenleme işini, örneğin Karadeniz’de bulunan liman kenti Kerch’de kurulacak bölgesel emtia pazarında yapması daha doğru olacaktır. Kuzey Afrika’da da buğday alıcısı bir çok ülke var. Onlar da bu yeni pazardaki fiyatlarla alım yapmalılar. Bu bölgesel pazarda fiyatlar dolarla mı oluşacak? Elbette ki hayır: 2600 yıllık tarihi bir şehir olan Kerch pazarında fiyatlar ruble, Mısır pound’u ve Türk Lirası üzerinden yapılacak paralar sepeti cinsinden ya da doğrudan altın üzerinden oluşabilir. Şu anda altın üzerinden fiyat oluşumunun yolu, Rusya merkez bankasının hamleleri sonucunda zaten açık: Rublenin piyasa fiyatına göre altına değiş- tokuşu kolayca yapılabilir. (Ancak orta vadede metallerin değiş-tokuşu için de Rusya’nın bir pazar kurması gerekecek. Şu anda bu işlemler LME yani Londra Metal Borsası ve Chicago Mercantile Exchange’in sahibi olduğu New York’taki COMEX borsasında dönüyor. Rusya’nın üretimi ve satışı bunu kaldırabilecek güçte.)
İlginizi çekebilir: Mayıs’ta Hüplet Haziran’da Gümlet…
Rusya, Kerch dışında diğer emtia pazarlarını, Astrakhan (Hazar havzası pazarı için), St. Petersburg (Avrupa’ya satış için) ve Vladivostok (Çin ve Pasifik bölgesine satış için) şehirlerinde kurabilir. Coğrafi yakınlığın fiyatları etkilediğini, taşımacılık fiyatlarının emtia üzerinde büyük etkisi olduğunu bildiğinizi tahmin ediyorum.
Emtiaya denk ruble-token yapılması:
Şimdi gelelim işin tokenizasyon tarafına. Bu yazıda anlattığım yeni pazarların kurulması ve oluşmakta olan yeni dünya düzeni içinde emtia değiş-tokuşunun mahalli pazarlarda yapılması zorunlu, zira bundan sonra bankalardan dolarla ve diğer Batı merkez bankası paralarıyla ödeme olamayacak, zaten bu kapıyı ABD ve Avrupa kendisi kapattı.
Öyleyse, yeni kurulacak sistemin token ile yani ERC-20 veya ERC-721 token standardında yapılmasının önünde bir engel görünmüyor. Bu standatlar ile oluşturulacak emtia token’larının birbirine değiş tokuşu da mümkün: Yani gerekirse gaza/petrole endeksli token ile buğdaya endeksli token bu pazarlarda birbiri ile değiştirilebilir.
Şimdi sorabilirsiniz, mademki evrensel bir token standardı yapıyoruz, neden fiziksel/ bölgesel şehir pazarlarına ihtiyacımız var? Bunun birinci sebebi, emtianın fiziksel mallar demek olması ve bu maddelerin satışları yapılana kadar depolarda ya da silolarda saklanıyor olması. Lojistik olarak malların gemilere yüklenmesi, boru hatlarına pompalanması ya da kutularda paketli ve ölçülebilir standartlarda olması gerekli. Dolayısıyla yapılacak emtia token’larının fiziksel saklama yöntemleri ile de enetegre olması gerekiyor.
Altın token da yapılabilir mi?
Elbette, herhangi bir metale endeksli, mesela bir gram altına endeksli ERC-20 token da yapılabilir. Hatta ülkemizde 2018 yılında Takasbank böyle bir token çıkartmıştı, Biga isminde. Yurt dışında da PaxGold başta olmak üzere altına endeksli token’lar var. Burada önerdiğim sistemde ( X ruble = 1 gr altın, X değişken) denkliğinden yola çıkarak ödemeler altınla, TL’nin altın karşılığı ile ya da ruble ile yapılabilir. Tabii, tüm bu saydıklarımın yine ERC-20 standardında “stable-token”ları yapılarak da ödemelerde kullanılabileceğini eklemek isterim. İş oraya gelirse, tabii ki tüm ödemelerde Ether (ETH) ve Bitcoin (BTC) de kullanılabilir; aldığın gazı, buğdayı ha bir gram altınla ha 1 rubleye denk, ha 1 TL’ye denk ERC-20 token’la (stable-token) ödüyorsun, ya da aynı değerde ether ile ödüyorsun. Bunlar birbirlerine blokzinciri platformlarında, örneğin bir DeFi cüzdanında ya da CEX veya DEX sitesinde serbestçe değiş tokuş edilebildikleri için ödeme yapmak ya da dengeli ticaret tasarlamak zor değil.
Ticaret fazlası nasıl değerlendirilecek?
Az önce Rusya’nın bizimle yaptığı ticarette cari fazlası var demiştim. Demek ki, eğer altın ya da TL kullanılırsa Rusya’nın Türkiye içinde fazladan TL’si ya da altını birikecek. Diyelim ki Rus tüccarların Türkiye içinde 10 milyar TL’si (ya da Mısır’da 10 milyar pound’u) birikti; bu durumda bu paralar nasıl değerlendirilecek?
İşte bu noktada eşyanın tabiatı gereği Rus ticaret odaları, Sanayi Bakanlığı ya da Rus şirketleri bu paralarla Türkiye içinde (ya da Mısır’da) şirket satın alabilir veya başarılı küçük ve orta büyüklükte şirketlerden Rusya’da fabrika kurmaları için kredi verebilir. Türk şirketler Rusya gibi yeni bir pazarda iş kurmak için uzun vadeli TL krediyi seve seve kabul edecektir.
Hukuk ve yaptırımlar meselesi:
Kerch ve Astrakhan gibi şehirlerde ticaret borsaları kurulmasının en önemli şartı, bu pazarların arkasında Rus devletinin garantör olarak durması ve ICC 400/500/600 gibi uluslararası ticaret kurallarının ve kontrat standartlarının rahatça işlemesini sağlamasıdır (Ref:1). Bu da yapıldığı anda rublenin, daha doğrusu tokenize olmuş, ERC-20 standardına geçirilmiş rublenin emtia token’ları ile alış-verişte kullanılmasının önü açılmış olacaktır.
